Przemoc wobec dzieci. Diagnoza i postępowanie

Przemoc wobec dzieci. Diagnoza i postępowanie

 

Czynniki ryzyka krzywdzenia dzieci

 

Czynniki związane z osobą dziecka:

  • dziecko niepełnosprawne fizycznie lub umysłowo;

  • dziecko przewlekle chore somatycznie;

  • specyficzne cechy zachowania dziecka (nadpobudliwość, trudności z jedzeniem, trudności ze snem, moczenie, zanieczyszczanie się);

  • nawykowy szacunek dziecka do osób dorosłych;

  • naturalne potrzeby dziecka (bliskości, ciepła, akceptacji, uwagi, troski…);

  • naturalna seksualność dziecka;

  • wiek dziecka i naturalna ciekawość poznawcza;

  • brak wiedzy i możliwości obiektywnej oceny zachowań osób dorosłych;

  • dziecko przedwcześnie urodzone i/lub z niską masą urodzeniową;

  • dzieci z ciąży mnogiej;

  • dziecko odseparowane od matki tuż po urodzeniu;

  • dziecko urodzone po upływie mniej niż 18 miesięcy od ostatniego porodu;

  • dziecko urodzone po śmierci poprzedniego dziecka.

 

Czynniki wynikające ze struktury i funkcjonowania rodziny:

  • sytuacje kryzysowe w rodzinie (naturalne i losowe);

  • głębokie konflikty małżeńskie lub rodzinne;

  • klimat agresji;

  • zaburzenia więzi uczuciowej i seksualnej;

  • choroba psychiczna lub zaburzenia emocjonalne w rodzinie;

  • zakłócenia w komunikacji wewnątrzrodzinnej;

  • zakłócenia w zakresie ról pełnionych przez poszczególnych członków rodziny;

  • posiadanie dzieci z różnych związków;

  • posiadanie dzieci przysposobionych;

  • znaczna różnica wieku między rodzicami/opiekunami dziecka;

  • niekorzystna sytuacja ekonomiczno-bytowa;

  • wielodzietność;

  • związki nieformalne;

  • związki mieszane etnicznie i kulturowo;

  • samotne rodzicielstwo.

 

Czynniki wynikające z cech rodzica:

  • uzależnienia;

  • upośledzenie;

  • problemy emocjonalne, choroba psychiczna;

  • doświadczenie krzywdzenia w rodzinie generacyjnej;

  • brak satysfakcji w obecnym związku;

  • niewystarczające umiejętności rodzicielskie;

  • wcześniejsze nieudane związki;

  • wyłączenie się psychiczne i/lub fizyczne rodzica niekrzywdzącego;

  • wiek;

  • brak akceptacji ciąży;

  • rozczarowanie związane z płcią dziecka.

Mapa krzywdzenia

 

Krzywdzenie dziecka to każde działanie, które powoduje cierpienie, zaburza rozwój, włącza dziecko w aktywność nieadekwatną do etapu rozwoju. To również zaniechanie działania skutkujące narażeniem dziecka na niebezpieczeństwo.

 

Rodzaje przemocy wobec dziecka:

  • przemoc fizyczna;

  • przemoc psychiczna;

  • wykorzystywanie seksualne;

  • zaniedbywanie.

 

Przemoc fizyczna – „Akt przeprowadzony z intencją (lub percepowany jako intencjonalny) zadania cierpienia fizycznego innej osobie” (Gelles, Straus 1979).

 

Można dostrzec 2 odmiany:

  • dotkliwe karanie dziecka, w którym zdanie bólu jest „uzasadnione” regułami, oceną zachowania dziecka, i często jest zniekształcane przez różne racjonalizacje;

  • krzywdzenie będące rezultatem potrzeby rozładowania przez rodzica agresywnych uczuć, które często nie mają nic wspólnego z dzieckiem, ale ze współżyciem w małżeństwie, kłopotami bytowymi, zawodowymi itp. (Mellibruda, 2001).

 

Przemoc psychiczna – „Powtarzający się wzorzec zachowań osoby opiekującej się dzieckiem lub skrajnie drastyczne wydarzenia powodujące u dziecka poczucie bycia nic nie wartym, niechcianym, złym, odtrąconym, zależnym od zaspokojenia potrzeb innych osób” (APSAC).

 

Wyróżnia się 6 form przemocy psychicznej:

  • wrogie odrzucanie lub poniżanie;

  • zastraszanie;

  • wyzyskiwanie i przekupywanie;

  • odmowa reakcji emocjonalnych;

  • izolowanie;

  • zaniedbywanie rozwoju umysłowego, nauki, zdrowia, opieki medycznej.

 

Zaniedbywanie to skrajne nie zaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych i emocjonalnych dziecka przez rodzina. Nie zapewnianie mu odpowiedniego bezpieczeństwa, opieki medycznej czy schronienia.

 

Przemoc seksualna to włączanie dziecka w każdą aktywność seksualną przez osobę dorosłą, której nie jest ono w stanie w pełni zrozumieć i/lub na którą nie jest dojrzałe rozwojowo i nie może zgodzić się w ważny prawnie sposób.

 

Krzywdzące zachowanie seksualne wobec dzieci

Z kontaktem fizycznym

  • dotykanie genitaliów dziecka (Penisa, jąder, sromu, piersi lub odbytu) w celu doznania seksualnej przyjemności lub z innego powodu niezwiązanego ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem,

  • zmuszanie dziecka do dotykania genitaliów innej osoby lub do seksualnych „zabaw”,

  • zmuszanie dziecka do masturbacji,

  • penetracja – umieszczanie przedmiotów lub części ciała (np. Palców, języak czy penisa) w sromie, pochwie, ustach lub odbycie.

 

Bez kontaktu fizycznego

  • pokazywanie dziecku materiałów pornograficznych,

  • pokazywanie dziecku genitaliów swoich lub innej osoby,

  • obnażanie dziecka niezwiązane ze sprawowaniem nad nim opieki,

  • fotografowanie dziecka w seksualnych pozach,

  • zachęcanie dziecka do obserwowania lub słuchania aktów seksualnych – w rzeczywistości albo odtwarzanych (np. z DVD, z internetu),

  • prowadzenie z dzieckiem rozmów o treści erotycznej wykraczających poza edukację seksualną.

 

Na co zwrócić uwagę?

 

Przemoc fizyczna

 

Dziecko

Rodzic

  • ma widoczne obrażenia ciała (poparzenia, ślady po ugryzieniu, siniaki, złamania kości), których pochodzenie trudno jest wyjaśnić,

  • boi się rodzica lub opiekuna,

  • podawane przez nie wyjaśnienia dotyczące raz i siniaków nie są spójne z charakterem obrażeń.

  • podaje sprzeczne lub nieprzekonujące wyjaśnienia dotyczące obrażeń dziecka, bądź w ogóle odmawia wyjaśnień,

  • stosuje surową dyscyplinę wobec dziecka, w tym kary fizyczne,

  • nadużywa alkoholu lub narkotyków, ciągle obwinia i krytykuje dziecko.

 

Przemoc psychiczna

 

Dziecko

Rodzic

  • zachowuje się w sposób nieadekwatny do wieku (w sposób zbyt dorosły lub zbyt infantylny),

  • wykazuje zaburzenia jedzenia (nie dojada, nadmiernie się objada, wymiotuje),

  • jest opóźnione w rozwoju fizycznym bądź emocjonalnym,

  • moczy się, bądź zanieczyszcza kałem,

  • samookalecza się,

  • ma problemy ze snem, nocne koszmary, boi się chodzić spać.

  • ciągle obwinia, poniża i strofuje dziecko,

  • nie interesuje się problemami dziecka,

  • otwarcie odrzuca dziecko,

  • faworyzuje jedno z rodzeństwa,

  • w oczekiwaniach i wymaganiach wobec dziecka nie bierze pod uwagę jego możliwości,

  • nadużywa alkoholu lub narkotyków.

 

Przemoc seksualna

 

Dziecko

Rodzic

  • przejawia dziwne bądź niezwykłe dla swojego wieku zachowania seksualne (np. jest nadmiernie rozbudzone, dużo mówi o seksie),

  • jest wycofane, depresyjne, zachowuje się infantylnie, ma trudności w relacjach z rówieśnikami,

  • odmawia przebierania się w towarzystwie innych (np. przed zajęciami sportowymi),

  • nadużywa alkoholu lub narkotyków,

  • pogorszyło się w nauce,

  • ma trudności z chodzeniem lub siadaniem, poświadcza bólu intymnych części ciała,

  • jest w ciąży lub jest chore wenerycznie,

  • ucieka z domu,

  • chwali się nagłym przypływem gotówki lub prezentów.

  • przekracza dopuszczalne granice w kontakcie fizycznym z dzieckiem (np. podczas zabawy),

  • nadużywa alkoholu lub narkotyków,

  • nie utrzymuje relacji z osobami spoza najbliższej rodziny,

  • przejawia nadopiekuńczość w stosunku do dziecka,

  • ogranicza kontakty dziecka z rówieśnikami.

 

Zaniedbywanie

 

Dziecko

Rodzic

  • często jest nieobecne w szkole lub przedszkolu,

  • kradnie jedzenie bądź pieniądze kolegom, żebrze,

  • nie otrzymuje koniecznej opieki medycznej: szczepień, okularów itp.,

  • jest często brudne, nieprzyjemnie pachnie,

  • często jest ubrane nieodpowiednio do pogody,

  • pije alkohol lub zażywa narkotyki,

  • mówi, że w domu nie ma osoby, która mogłaby się nim zająć,

  • popełnia czyny niezgodne z prawem np. akty wandalizmu, kradzieże.

  • nie interesuje się sprawami dziecka,

  • jest bezradny życiowo lub pogrążony w depresji,

  • często nie dociera na umówione spotkania,

  • nadużywa alkoholu lub zażywa narkotyki,

  • całymi dniami przebywa poza domem, pozostawiając dziecko bez opieki.

 

 

Postępowanie w przypadku stwierdzenia sygnałów wskazujących na występowanie przemocy wobec dziecka

 

W rodzinie, która krzywdzi dziecko, działają silne mechanizmy zaprzeczania, co sprawia, że często nie widzi ona problemu i odrzuca pomoc. Celem interwencji jest przełamanie mechanizmów obronnych, pokazanie rodzinie prawdy o jej sytuacji i stworzenie warunków do korzystania ze specjalistycznej pomocy. Każde działanie adresowane do jednej z osób w rodzinie, może wpłynąć na zmianę w całym systemie, a tym samym na sytuację i bezpieczeństwo dziecka. Zazwyczaj najskuteczniejsze są oddziaływania na cały system rodzinny (spotkania z wszystkimi członkami rodziny), jednak w przypadku rodzin dotkniętych alkoholizmem, kazirodztwem lub przemocą najczęściej nie jest to możliwe, szczególnie w pierwszej fazie pracy z rodziną. Dlatego konieczne jest oddziaływanie na każdą z osób osobno.

 

Z punktu widzenia ochrony i bezpieczeństwa dziecka niezwykle ważne jest znalezienie w rodzinie sojusznika, który będzie ochraniać dziecko „od wewnątrz” w czasie prowadzenia działań interwencyjnych. Użyteczne jest tu dokonanie rozróżnienia pomiędzy rodzicem, którzy krzywdzi dziecko w sposób aktywny, stosując wobec niego przemoc, a tzw. rodzicem „niekrzywdzącym”, który jest biernym świadkiem przemocy wobec dziecka, a czasami sam także jest ofiarą. Optymalny model interwencji polega na pozyskaniu do współpracy rodzica „nie krzywdzącego” jako sojusznika dziecka, podjęcie razem z nim działań skierowanych na powstrzymanie sprawcy przemocy i jednoczesne objęcie samego dziecka konieczną pomocą z zewnątrz.

 

Materiały udostępnione przez Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi

 

Przygotowanie: Renata Durda, Agnieszka Machnowska

Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”

Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego